معماری هنر ایده

معماری مساجد

قسمت سوم

دکتر بهناز امين زاده گوهر ريزی

عضو هیئت علمی دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران 

4 - ارتباط صحن با باغ های اسلامی

 اهمیت نمادین آب در فرهنگ مردم خاورمیانه به قبل از دوره ی اسلامی باز می گردد . قرآن مجید تاکید بیشتری بر مرکزیت آب در حیات موجودات داشته؛ بهشت را به عنوان باغی که در زیر آن جوی هایی در جریان است توصیف می کند. علی رغم بهره گیری از آن در قالب آبنماها و فواره های کوچک در مساجد جامع عهد بنی امیه آثاری از آنها باقی نمانده است و قدیمی ترین نمونه ی باقی مانده در مسجد جامع سامره است. ارتباط حیاط با باغ در معماری اسلامی در قرون وسطی وقتی که استقرار آبنماه در مرکز حیاط با فرم های متفاوت مورد تاکید قرار می گیرد بسیار به یکدیگر نزدیک می شوند. مسجد قیروان که صحنی شامل فواره های و جویبارهایی برای عبور آب جاری داشته است از بهترین نمونه هاست. در تاکید بر ابعاد بصری و اهمیت آبنماهای مستقر در مرکز صحن ، سقفی روی آن بنا می شده است. در مسجد محمد پاشا در استامبول که توسط سینان معمار معروف دوره ی عثمانی در 1572میلادی طراحی شده است، سقف گنبدی آبنما، اولین عنصری از مسجد است که پس از طی کردن پله ها و رسیدن به حیاط مسجد که در طبقه اول قرار گرفته دید ناظر را به خود جلب می کند.

گر چه حضور آب به عنوان نماد زندگی بهشت پاکی و نشانه ی زیبایی  و آبادانی در فرهنگ اسلامی مورد اشاره قرار گرفته است و در نتیجه در فضای معنوی مسجد وجود آبنما در حیاط بیشتر به دلیل جنبه های نمادین آن بوده اما در بسیاری از موارد خصوصاً در ایران جنبه های عملکردی آن از قبیل محلی برای وضو و تلطیف هوا مورد توجه بوده است.

نتيجه گيری

حیاط (صحن) مسجد از ویژگی های معنوی و ابعاد عملکردی مهمی برخوردار است که در تفسیر فضای مسجد و شکل دادن به ساختار نظام فضایی آن مهمترین نقش را ایفا می کرده است. متاسفانه گرایش غالب در معماری عصر حاضر در تخریب بسیاری از مفاهیم سنتی است بدون آن که به ویژگی های آنها و تعیین جایگزین مناسبی برای آنها اندیشه ای کامل تر ارائه شود. صحن مساجد به دلایل گوناگون از قبیل رواج تفکر معماری مدرنیسم تفکری مادی و نگرش سواداگرانه به زمین عدم توجه به معنا و کیفیات فضایی آن مورد بی توجهی طراحان قرار گرفته اند. مساجد برخی بدون صحن طراحی می شوند. حذف صحن از معماری مسجد و ایجاد ارتباط مستقیم و بی واسطه بین بیرون و درون مسجد در طرح های معاصر، نظم سلسله مراتبی گذار مومن از بیرون به درون را به شدت تحت تاثیر قرار داده و ضمن تقلیل خلوت و خصوصیت درون مسجد بر امکانات و تمهیدات مورد نیاز حضور قلب مومنین از جمله آرامش، تاثیر منفی دارد. یا در بسیاری از موارد طرح به گونه ای است که امکان استفاده از صحن برای نمازگزاران فراهم نیست. این بی توجهی ها در برخی موارد تاثیرات منفی در استفاده از صحن مساجد قدیمی نیز داشته و آنها را تا حد یک دسترسی سریع از خیابانی به خیابانی دیگر تنزل داده است.

صحن مسجد به عنوان فضایی با معنا و هویت دهنده به مسجد از ویژگی خاصی برخوردار است. نگاهی به اهمیت این عنصر که در الگوی اولیه خود نه به عنوان جزیی از مسجد بلکه به عنوان کل آن مطرح بوده است. نیاز توجه بیشتر به این فضا تعالی مفاهیم نمادین و کیفیات فضایی و بصری که همواره در طول تاریخ در حال تحول و تکامل بوده است و همچنین به کارگیری مناسب آن را در طرح های جاری طلب می کند.

برگرفته از :

مجموعه مقالات همایش معماری مسجد:گذشته ،حال ، آینده – جلد اول – دانشگاه هنر

ص 34 - 36

برای مشاهده دیگر مطالب وبلاگ معماری هنر ایده در زمینه معماری مسجد به آرشیو مطالب معماری مسجد مراجعه فرمایید.

آرشیو مطالب وبلاگ معماری هنر ایده در زمینه معماری مسجد

با مراجعه به آرشیو مطالب وبلاگ معماری هنر ایده می توانید به تمام مطالب مندرج در وبلاگ معماری هنر ایده دسترسی داشته باشید و همچنین برای اطلاع از به روز شدن مطالب وبلاگ معماری هنر ایده در بخش عضویت ایمیل خود را به ثبت برسانید.در صورتی که در جستجوی مطلبی خاص در وبلاگ معماری هنر ایده هستید می توانید از جستجوگر وبلاگ کمک بگیرید.

آرشیو مطالب وبلاگ معماری هنر ایده