معماری هنر ایده

مقدمه

معماری تئاتر یکی از پیچیده ترین و غنی ترین حوزه های طراحی معماری است. زمانی که کار طراحی چنین فضایی را آغاز می کنید با مسائلی مواجه می شوید که تنها با پاسخگویی به سوالات بنیادین می توانید راه حلی برای شان بیابید. سوالاتی از قبیل اینکه « چگونه می توان اتاقی طراحی کرد که با وجود بزرگ بودن، کوچک به نظر برسد؟» «چگونه باید در اتاق یک نقطه ی تمرکز ایجاد کرد؟» «چگونه گروهی از مخاطبین را چنان در فضا به جریان بیاندازیم که در مقام جمعی از انسان ها بتوانند یک احساس واحد را به شکل مشترک تجربه کنند؟» و «هندسه ی فضایی که به اشتراک گذاشته می شود چیست؟» اگر با این مسائل درگیر شوید و همه ی مهارت خود را به کار برید ممکن است به طراحی موفق دست یابید اما بدون در نظر گرفتن پرسش های بنیادین علی رغم در اختیار داشتن یک نمای شیک و مد روز و یا امکانات کافی برای تبلیغات بی شک در عمل شکست خواهید خورد.

تاریخچه

شکل گیری تئاتر به عنوان فضایی برای اجتماعات مردمی به 2500 سال پیش باز می گردد. تئاترهای باستانی روم و یونان تماشاچیان بی شماری را در فضاهای دایره ای و نیم دایره ای گرد هم می آورند. از زمان تئاترهای مرکزی عصر الیزابت تا اوایل قرن بیستم همه ی فضاهای نمایشی به یک شیوه ی واحد طراحی می شدند و در یک رابطه ی سه بعدی و زنده و با استفاده از جندین صحنه و بالکن محل استقرار تماشاچیان را تحت تاثیر قرار می دادند. بین سالهای 1920 تا 1970 با ورود ابزارهای نوینی چون آکوستیک و تکنولوژی های گوناگون و در نتیجه ی جنبش های مدرنیستی معماری تئاترها از تزئینات خالی و به فضاهایی عریان تبدیل شدند. در این دوره کلیه ی فضاهای تئاتر به شدت شخصی اند و ردیف های منظم تماشاچیان در فاصله ی زیادی از صحنه قرار دارند و اغلب در یک تراز ساخته می شوند این امر سبب سرد و بی روح شدن و نتیجتاً عدم موفقیت معماران در طراحی سالن های تئاتر در این دوره شده است. با نادیده گرفتن اصول طراحی آمفی تئاترهای باستان و بی توجهی به رابطه ی مستقیم میان جا نمایی تماشاچیان و انرژی ای که در سالن تئاتر انتقال می یابد و نیز روابط بازیگر و تماشاچی آسیب های زیادی به این شاخه از معماری وارد شد. بعد از دهه ی 1970 بود که مجدداً به این عناصر یعنی صمیمیت و رابطه ای نزدیک میان هنر پیشه و مخاطب که از مهمترین ارکان تئاتر باستان است توجه شد. تئاترهای متقدم با اینکه فاقد سیستم های تکنولوژیک امروزی بودند و در آن دوره هنوز انواع مختلف ویدئو و سیستم های تصویری که اسباب انفعال و خانه نشین شدن مخاطبین هستند وجود خارجی نداشت، ولی یک ویژگی بسیار مهم در آنها جلب نظر می کرد . این تئاترها «زنده» بودند ویژگی ای که رسانه های امروزی عاری از آنند.

انواع تئاتر

به لحاظ کاربردی

تئاترهای اجاره ای

از دهه های 1920 به بعد تئاتر به عنوان فضایی برای بهره ی اقتصادی مورد توجه قرار گرفت و به بازار شهری ارائه شد. بدین ترتیب که هدف از سرمایه گذاری برای ساخت این فضاها اجاره دادن و سود مالی بود. که نمونه ی چنین فضاهایی را در نیویورک و تعدادی از شهرهای آمریکا می بینیم. این تئاترها ظرفیتی بین 950 – 600 صندلی دارند. اگر چه تعداد محدودی از دهه ی 1960 به بعد تا 1800 صندلی نیز ساخته شدند. این ساختمان ها تنها در صورت به اجاره رفتن، گشوده می شدند و در سایر مواقع تعطیل بودند. اجاره ی این فضاها به این صورت بود که جدا از هزینه ی کلی مشتری باید اجاره ی کلیه تجهیزات و فضاهای پشت صحنه ، فضاهای تاسیسات و عمومی را می پرداخت و حتی در مورد تجهیزات نور و صدا و نصب و بر چشیدن روکش و ماشین آلات نیز خود عهده دار هزینه ها بود و به همین دلیل این سالن های تئاتر را خانه های «چهار دیواری» می خوانند. چون مالک چیزی جز چهار دیوار برهنه به مستاجر تحویل نمی داد.

تئاترهای سفارشی

این نوع تئاترها بیشتر در کشورهای غربی و آمریکایی رواج پیدا کرده است. نحوه ی عملکرد آنها بدین صورت است که مشتری مجری برنامه طرح سفارشی را به مالک ارائه می کند و بدین ترتیب کل سالن چه از نظر سالن تماشاچیان و چه از نظر صحنه مطابق خواسته مشتری طراحی می گردد.

بهترین نمونه ی این تئاترها فضایی است که برای سیرک سبیل طراحی شد. این فضا که 1800 صندلی داشت به گونه ای ساخته شد که استخرهای عمیقی را در خود جای داده بود و بالابرهای صحنه که در زیر آب قرار می گرفتند و تجهیزات مکانیکی این نمایش آبی که به صورت ذوزنقه ای در سقف اجرا می شدند. همگی طبق سفارش مشتری طراحی شدند.

تئاترهای دیگری نیز به این شیوه در لاس و گاس و اورلاندو ساخته شدند که تعدادی سیرک برای نمایش های خود در میان آنها در حال حرکت و جابه جایی بودند.

مراکز هنرهای نمایشی

مراکز هنرهای نمایشی توسط نهادهای عمومی یا سازمان های عام المنفعه احداث می شوند. که یک یا چند فضای نمایشی دارند. برای طراحی این اماکن از شرکت های محلی استفاده می شود و بدین ترتیب این کار توسط این شرکت ها به بهترین و دقیق ترین نحو ارائه می گردد تا هم در مقیاس ملی مورد توجه قرار بگیرند و هم در سطح بین المللی چون وقتی این فضاها توسط تورها و گروه های هنری مختلف اجاره می شوند. تبلیغات وسیعی را در داخل و خارج برای شرکت پیمانکار به دنبال خواهند داشت. این فضاها در صورتی که اجاره نشوند و برای نمایش خاص مورد استفاده قرار نگیرند، برای مقاصد فرهنگی، اقتصادی یا سایر گردهمایی های عمومی استفاده می شوند. در حالت کلی این تئاترها را به عنوان «خانه های نمایش» می شناسیم چنین فضاهایی چون برای مقاصد مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. نیازمند فضاهای متنوعی از جمله یک یا چند سالن تئاتر هستند که به طور معمول یکی از آنها بزرگتر بوده و به عنوان سالن چند منظوره با 2700 – 2000 صندلی طراحی می شود و گاه شامل یک سالن کوچکتر با 750 – 350 صندلی و یک سالن تئاتر چند منظوره با 250 – 75 صندلی می شود. این تئاترها به دلیل داشتن تجهیزات کامل نور پردازی، صدا برداری و سایر تاسیسات پاسخگوی عملکرد های متنوع تورهای نمایشی و گروه های هنری محلی خواهند بود.

تئاترهای تخصصی

این تئاترها توسط شرکت ها یا نهادهای عمومی برای نمایش های فصلی یا موسیقی های تخصصی و با توجه و تاکید ویژه به شرایط افراد مشترک در مجموعه شکل می گیرند. و گاه با دیدگاه منحصر به فرد و یا با مدیریت یک کار گردان هنری خاص تشکیل می شوند. این تئاترها چه از نظر سایز و چه از نظر چهره ی هنری بسیار متنوع بوده و عموماً شامل یک یا چند سالن نمایش می باشند. که می توانند 1000 – 100 صندلی داشته باشند اگر چه این مجموعه ها از مراکز هنرهای نمایشی کوچک ترند اما از نظر برنامه و تجهیزات می توانند مورد مقایسه قرار بگیرند. اما در این قسم از انواع سالن های نمایش و تئاتر چون شخصیت هنری سازمان بیش از خدماتی که ارائه می شود مورد توجه قرار می گیرد استفاده از طرح ها و مواد ویژه به معماران توصیه می شود. این ساختمان ها اغلب مشتمل بر سه سالن نمایش هستند. سالن بزرگتر ظرفیت 1200 – 750 صندلی سالن متوسط 500 – 300 صندلی و سالن کوچک 200 – 75 صندلی دارد. این گونه مجموعه ها چون تولید کننده و برگزار کننده ی کامل و حقیقی نمایش ها هستند. باید شامل کلیه ی امکانات طراحی صحنه و پشت صحنه و سایر تجهیزات مورد نیاز از قبیل انبار، فضای تمرین، فروشگاه و بخش های مالی و اعتباری باشند. از نمونه های آن می توان به تئاتر گاتری در مینیاپلیس ، مینه سوتا و آرینا ستیج در واشینگتن دی سی اشاره کرد.

تئاترهای دانشگاهی

تئاترهای وابسته به دانشگاه نیز در سه سایر دسته بندی و طراحی می شوند.

1 – تئاترهای کوچک با 400 – 100 صندلی که برای تمرین بازیگران جوان و مبتدی مورد استفاده قرار می گیرند.

2 – تئاترهای متوسط با 1000– 400 صندلی که برای نمایش تخصصی و کانسپچوآل طراحی شده که توسط افراد متخصص اجرا می گردد و گاهی نمایش های مربوط به پایان نامه های دانشجویی نیز در آن اجرا می شوند.

3 – تئاترهای بزرگ برای نقش های کاملاً تخصصی و اجرای یک کانسپت فرهنگی توسط انجمن های دانشگاهی ساخته می شوند و هم در فضای باز و هم بسته اجرا شده و گاه ممکن است از فضای اصلی مرکز هنرهای نمایشی بزرگتر باشند و با ظرفیتی بیش از 2500 – 1500 صندلی طراحی شوند.

دو دسته اول معمولاً برای نمایش و درام مورد استفاده قرار می گیرند. اما دسته ی آخر در امتداد فعالیت های مرکز هنرهای نمایش کار می کنند با این تفاوت که هزینه هایش از طریق دانشگاه تامین می شود و مثل سایر انواع تئاتر، باید دارای امکانات و تجهیزات کامل برای تمرین و اجرای تولیدات نمایشی باشند. گاه از خود دانشجویانی که برای طراحی نور و صحنه و صدا آموزش دیده اند استفاده می شود. از نمونه های این نوع تئاتر می توان به تئاتر مک کارتر در دانشگاه پرینستن و تئاتر دانشگاه ییل اشاره کرد.

انجمن های تئاتر

سالن های نمایش و کنفرانس مدارس و انجمن های تئاتر عموماً برای آماتورها و فعالیت های دانش آموزی طراحی می شوند. و گاه این فضای نمایشی را به تورها و کنفرانس های خارجی اجاره می دهند. و اغلب به صورت بخشی از یک سازمان دیگر مکمل کتابخانه و مراکز مذهبی یا آموزشی ساخته می شوند. با وجود اینکه این فضاها توسط گروه های غیر حرفه ای طراحی می شوند. اما انجمن های تئاتر بزرگتری هم وجود دارند که مجهز به امکانات کافی بوده و تولیدات مطلوبی را ارائه می دهند.

منبع:مجله هنر و معماری

برای مطاله بیشتر و درک بهتر مطلب به مجله هنر و معماری مراجعه کنید.