معماری هنر ایده

عناصر فضایی

صحنه

در یک تئاتر تنها مسائلی از قبیل نوع آکوستیک و نحوه ی خطوط سایت نیست که اهمیت دارد اگر چه هر یک از فضاها به نوبه ی خود مهم و درخور توجه اند. مثلاً پشت صحنه ماشینی برای نمایش است و لابی فضایی برای گردهمایی اما صحنه نمایش قلب تئاتر است و مکانی است که مجموعه ای از فعالیت ها برای دستیابی به بازتابی حیاتی و تاثیر گذار در تجربیات کسانی که به تماشای تئاتر می آیند در آن صورت می گیرد در حالت عادی عرض صحنه دو برابر مدخل صحنه می باشد و عمق صحنه از پرده ی ضد حریق 4/3 عرض صحنه است ارتفاع تا بالکن زیر سقف و تا سطح زیرین آن باید بزرگتر و یا حداقل مساوی ارتفاع متوسط جایگاه حضار به اضافه ارتفاع مدخل صحنه انتخاب شود. در هر طرف صحنه فضاهایی برای طراحی صحنه به ارتفاع 20/2 طراحی می شود. این محل ها نسبت به صحنه دید دارد و دارای خروجی به طرف صحنه می باشد. وجود راهی برای فرار نیز ضرورت دارد. عرض کریدور در سطح صحنه باید بیشتر و یا مساوی 20/2 باشد. اگر مساحت صحنه بدون در نظر گرفتن صحنه های کناری و پشت صحنه بزرگتر از 350 متر مربع باشد. عرض کریدورها به اندازه 150 میلیمتر به ازای هر 50 متر مربع افزایش داده می شود. علاوه بر انواع آرایش فضایی که در طراحی تئاتر از نظر فرم نام برده شد، صحنه ها نیز به نوبه ی خود بخش های مختلفی دارند.

عناصر صحنه

طاق زیر سقف جهت سوار کردن دکور

محلی است در بالای صحنه جهت آویختن تجهیزات نور و صحنه. بین طاق و سقف فاصله ای معادل 10/2 متر یا بیشتر در نظر گرفته می شود و تهویه ی کافی که %10 از مساحت پشت صحنه را به خود اختصاص می دهد در بالای این طاق اجرا می شود.

پرده ضد حریق

لازم است صحنه توسط پرده های ضد حریق از جایگاه جدا شد. این پارچه از جنس آزبست سیم دار بوده و بین دو لوله ی واقع در بالا و پایین صحنه کشیده شده است و یا به صورت صفحات آزبستی متصل چار چوب ضد حریق می باشد. با یک سیستم دستی می توان پرده های ضد حریق و سیستم اطفای حریق بالای آن را به کار انداخت. پرده ی مذکور باید یکپارچه باشد و به طور قائم حرکت کند و ظرف مدت 30 ثانیه کاملاً بسته شود.

پشت صحنه

فضاهای پشت صحنه فضاهای کاری هستند و مثل سایر قسمت ها مفید بودن شان وابسته به حداقل اندازه ها، تناسبات، صحیح ارتفاعات صحیح شفافیت ظرفیت مکانیکی و الکتریکی کافی و هم جواری های مناسب می باشد. این فضاها ممکن است تحت تاثیرات و نفوذ بعضی از تاکید ها کم شوند و به نظر
می رسد که کاهش برخی از بخش های پشت ساختمان از برنامه ی اولیه و کم کردن مساحت اتاق های پشتی چیزی از ارزش بنا نمی کاهد. این فضاها اغلب زیر ساختی و وابسته به یک هندسه ی از پیش تعیین شده است و با توجه و تاکید کافی به این که شامل چه چیزهایی خواهد بود. چه کسانی از آن استفاده خواهند کرد، طراحی می شوند. در یک طرح معمارانه و صحیح باید به کلیه ی عوامل ذکر شده تاکید و توجه نمود و از بروز مشکلات بعدی جلوگیری کرد.

روند طراحی

فضاهای پشت صحنه مفید و موثر نیازمند طراحی دقیق و راه حل های کم هزینه می باشند. که ریشه در فهم دقیق از نوع عناصر پشت صحنه و نحوه ی عملکرد آنها دارد. این معماران هستند که حلال مشکلات اند و برای دستیابی به یک نتیجه ی مطلوب باید در پروسه ی جریانات پشت صحنه از پیش تا پس از تولید حضور داشته و شرایط و نیازهای این فضاها و کاربران شان را تجربه کنند. با توجه به اینکه هر سالن نمایش نوع کارکنان، تجهیزات نمایش ها و برنامه های خاص خود را دارد و پیش از اجرای برنامه افراد مختلفی از از تکنیسین ها گرفته تا هنر پیشه ها و طراحان صحنه در این مکان حضور دارند. باید یک سری فضاهای پشت صحنه با در نظر گرفتن نوع فعالیت بودجه ی طرح و امکانات و محدودیت های ویژه ی خاص هر پروژه طراحی نمود.

عملکرد داخلی

سهولت دسترسی و پاسخگو بودن فضاها مهمترین فاکتور در طراحی پشت صحنه می باشد و عملکرد داخلی موثر به معنای نیاز به پرسنل کمتر زمان کار کمتر و متناسب آن کاهش هزینه ها است و در تعیین عملکردهای داخلی ساعات اولیه که زمان جا نمایی و آرایش فضایی افراد و گروه های متنوع است. نقش اساسی دارد. نجارها، برق کار ها، اپراتورها، خدمه ی حمل اثاث نمایش، کارکنان گریم، مسئولین رختکن، متصدیان لباس هر یک به صورت جداگانه نیازمند فضاهای عملکردی مخصوص به خود می باشند که باید به طور همزمان تا زمان نمایش آماده شود.

بار انداز و انبار

طراحی پشت صحنه همزمان با طراحی سایت انجام می گیرد. ضمن آن باید دسترسی به یک بار انداز لحاظ شود که دسترسی های آن به وضوح مشخص بوده و شعاع لازم برای دور زدن و حرکت ماشین های باری در پشت آن فراهم آید. یک نمایش ساده دارای 8 تا 12 ماشین باری کوچک یا بیشتر می باشد. سطح اولین طبقه باید 20/1 متر بالاتر از سطح تخلیه باشد. برای جلوگیری از خطر سقوط تجهیزات در حین حمل و نقل باید شیب مناسبی را برای سکوی بار انداز در نظر گرفت این شیب معمولاً بین 12 – 8 درصد است. و بسته به عرض بار انداز تغییر می کند. اولویت دسترسی به تجهیز عملکردهای داخلی امکانات الکتریکی اشیای حساس و سایر وسایلی که روی صحنه خواهند رفت. اختصاص دارد بنابراین یک مسیر مستقیم از درهای بار انداز به سمت درهای موجود در فضاهای داخلی صحنه مورد نیاز است تا حمل و چیدن و محکم کردن قطعات امکان پذیر باشد. بین بار انداز اصلی و صحنه یک بار انداز کوچکتر طراحی می شود به نحوی که کف آن مسطح بوده حداقل 40/2 متر عرض داشته باشد. تا اگر تجهیزات پس از تخلیه در آن جمع شدند. مسیر کافی برای عبور وجود داشته باشد و دسترسی سریع و سیر کولاسیون مناسب باید برای این فضا در نظر گرفته شود به نحوی که هیچ گونه تداخل یا مزاحمتی برای فعالیتهای روی صحنه ایجاد نشود. در حالتی که موقعیت سایت مانع از طراحی پشت صحنه به صورت چند طبقه نمی شود باید یک بالابر از سمت بار انداز به سمت سن با دسترسی های مشخص قرار بگیرد و فضای کافی برای سوار و پیاده کردن اشیاء به طوری که مانع از ارتباط پیوسته و گردش تجهیزات نشود. وجود داشته باشد.

فضاهای ارتباطی پشت صحنه

کارکنان و خدمه و عناصر پشت صحنه نباید هنگام رفت و آمد مجبور به عبور از جلوی تماشاچیان باشند. دسترسی به جلوی ساختمان توسط یک راه باریک انجام می گیرد و باید امکان جابجایی سریع و سهولت دسترسی تا جایی که شرایط فیزیکی و مالی اجازه می دهد فراهم شود.

انبار موقت

برای عملکرد صحیح و صرفه جویی در هزینه ها انبارهای موقتی برای تورهای سفارشی در نظر گرفته می شود تا جعبه ابزارهای خالی، عروسک ها ؛ رخت آویزها و بار بندها و سایر وسایل اضافی در آنها قرار گیرند. چون اگر چنین فضایی وجود نداشته باشد این وسایل باید به پشت تریلرها و وسایل حمل و نقل فرستاده شوند. تا در انتهای نمایش مجدداً پیاده شده و مورد استفاده قرار گیرند. ابعاد این انبار موقت معمولاً 25 متر مکعب است.

دفاتر

دفترهای تورهای نمایشی شامل یک دفتر برای مدیریت شرکت، مدیر و دستیارش، و یک دفتر برای گروه مدیریت صحنه و مدیر تولید و دستیار اول و دوم و یک دفتر برای گروه های موسیقی می باشد. این دفاتر به خط تلفن و یک خط فکس و یک اینترنت پر سرعت نیازمندند تا امکان ارتباط با دفتر مرکزی شرکت و هماهنگی با سالن نمایش بعدی را داشته باشد. دفتر گروه مدیریت صحنه باید در قسمت مرکزی دفاتر قرار بگیرد. تا نه تنها دسترسی به صحنه بلکه به مدیریت شرکت، سر گروه ها و برگزار کنندگان امکان پذیر باشد. برای هر یک از دفاتر فوق حدود 9 متر مربع فضا کافی است.

رختشویخانه

شامل سه ماشین لباسشویی و دستگاه خشک کن بوده و باید با تاسیسات الکتریکی حداقل ارتباط را داشته و دارای برق 220 ولت و امکان ارتباط مستقیم با فضای خارج باشد. یک سینک و یک سکو با شیب ملایم برای قرار گرفتن مواد شوینده و سایر تجهیزات مورد نیاز است. این اتاق باید ظرفیت 20 قفسه. دو میز به طول 2.5 برای تقسیم بندی فضا و نگهداری البسه را داشته باشد. این امکان باید به هر دو فضای بار انداز صحنه و رختکن دسترسی نزدیک داشته باشد.

رختکن

رختکن باید امکان دسترسی سریع به رختشویخانه داشته باشد و یکی از فضاهای کاربردی و اصلی سالن می باشد. در این بخش فضای لازم برای هر نفر 5 متر مربع و برای شش نفر و 8 کمد و 45 متر مربع می باشد و به یک انبار لباس حداقل به اندازه ی 6 متر مربع نیاز دارد. اتاق لباس باید نه تنها به رختشویخانه بلکه به صحنه اتاق انتظار هنر پیشه ها، گنجه ها و اتاق گریم نیز نزدیک باشد و در بهترین حالت هم سطح صحنه باشد. این فضاها برای گروه های مختلف مثل گروه های همسرایی، ارکسترها یا گروه های نمایش به صورت مجزا و برای هر 4 – 2 نفر با امکانات آرایشی و دوش مجزا طراحی می شوند. در حالتی که موقعیت طراحی مانع از قرار گرفتن این اتاق ها به صورت هم سطح صحنه می شود. پله ها باید با دسترسی مستقیم از هر دو طرف صحنه طراحی شده و به آسانی دیده شوند. برای جلوگیری از آسیب دیدن اجناس و وسایل شخصی افراد به ویژه در اتاق های پر ازدحام دسته های سرود و مانند آن باید به محل و مسیرهای گنجه های قفل دار توجه ویژه ای مبذول شود. به علاوه مسئولان کنترل صحنه و نیز هنر پیشه ها اشیاء کوچک و ارزشمند خود مانند کیف پول و ساعت و غیره را در جعبه های ردیفی و قفل دار اتاق های لباس علاوه بر این یک ردیف صندلی، یک ردیف کمد یا کابینت های دارای چفت و بست دارند. که نباید فاصله ی بین آنها تا صندلی ها کمتر از 20/1 متر باشد. وجود آینه ی تمام قد و روشویی در این فضا الزامی است.

آرشیو لباس

آرشیو لباس یا به طور مجزا و یا به صورت الحاقی به بخش رختکن طراحی می شود و با توجه به نوع برنامه هایی که در سالن اجرا می شود. می تواند دارای انواع مختلف برای هنرپیشه ها، خواننده ها، گروه های کر و اپرا و غیره باشند اما به هر حال در تمام انواع آن به یک سری کمد و آرشیو و فضای رفت و آمد آینه های تمام قد و اتاق های پرو احتیاج است. ارتفاع کمد ها 8/1 متر به عمق 100 – 77 سانتی متر می باشد و باید فاصله ی مناسب برای معابر در هنگام باز بودن در کمد و نیز ایستادن یک نفر جلوی آن در نظر گرفته شود.

اتاق گریم

اتاق گریم از فضای رختکن جدا است، اما دسترسی بسیار نزدیکی با آن دارد. و به یک روشویی، سنگ و برق 220 ولت برای سشوارهای تخصصی نیاز دارد. در اتاق گریم باید فضای کافی برای گردش گریمور به دور هنر پیشه وجود داشته باشد. به طوری که برای هر گریمور 40/2 متر مربع و برای کار کردن 3 گریمور در کنار هم به فضایی برابر 5/7 متر مربع نیازمندیم. یک صفحه برای نصب یادداشت ها و شماره تلفن ها در این اتاق مورد نیاز است. روشویی باید با آینه ها و میزهای آرایش فاصله ای نزدیک داشته باشد. یک روشویی و میز آرایش برای هر دو هنرپیشه و یک دوش برای هر 4 نفر استاندارد مناسبی است. در اطراف روشویی باید فضای کافی وجود داشته باشد و آینه نیز باید یک قفسه برای وسایل گریم و سایر وسایل بهداشتی داشته باشد. یک آینه ی تمام قد نزدیک در این اتاق نصب شود.

اتاق های انتظار

اتاق انتظار هنرمندان در فضایی میان آشپزخانه ی پشت صحنه و مسیر درهایی که به صحنه باز می شوند قرار می گیرد. این اتاق و آشپزخانه در خلال نمایش و بعد از آن محلی برای گردهمایی های رسمی و غیر رسمی است. این فضا می تواند به عنوان محلی برای خوش آمدگوی و پذیرایی از میهمانانی که برای باز دید به پشت صحنه می آیند نیز استفاده شود. از طرفی نوازندگان نیز که به زمان زیادی برای آماده شدن احتیاج ندارند. می توانند قبل از اجرا در این فضا آماده شده و سر و وضع شان را کنترل کند. به همین دلیل یک آب سرد کن و یک آینه ی تمام قد؛ یک کانتر خدمات و چند صندلی مورد نیاز است. فضای لازم برای یک گروه 16 نفره، 38 متر مربع در نظر گرفته می شودو

فضای تمرین

یک اتاق تمرین اینه کاری شده با کفپوش چوبی برای عملکرد های مختلف مورد استفاده قرار می گیرد. اگر بازیگران و بدل کاران بخواهند چند روز پیش از نمایش روی صحنه ی اصلی تمرین کنند. هزینه های گزافی به گروه تحمیل می شود که برای کاهش این هزینه ها می توان از یک اتاق که تقریباً اندازه ی صحنه ی نمایش است استفاده کرد. در صورت نیاز به تمرینات همزمان برای چند گروه می توان از اتاق تمرین و صحنه به صورت همزمان استفاده کرد و همچنین وقتی اتاق های رختکن و کریدورهای پشت صحنه شلوغ و به هم ریخته اند اتاق تمرین می تواند به عنوان فضای آرام و صمیمی مورد استفاده قرار بگیرند که خواننده ها هنرپیشه ها  و بازیگران می توانند دیالوگ ها و نوشته هایشان را در آن مرور کنند. به علاوه وقتی این فضاها توسط تورهای نمایشی مورد استفاده قرار نمی گیرند می توان از آن ها برای اجاره دادن به گروه های نمایش محلی استفاده نمود.

اتاق نور و صدا

این اتاق فضایی است که نور پرداز و صدا بردار به صورت همزمان در آن فعالیت نموده و باید دید مستقیم به قسمت اجرا داشته باشد. به همین دلیل این اتاق در قسمت انتهایی سالن و در ارتفاع واقع می شود. حداقل فضا برای نورپردازف دستگاه پروژکتور و چهار نور افکن معادل 50/5 متر مربع و برای صدا بردار با دستگاه ضبط صدا نیز 50/5 متر مربع می باشد. همچنین پلکان های ارتباطی هم باید در نظر گرفته شوند و وجود یک انبار به مساحت 5/12متر مربع نیز الزامی است.

منبع:مجله  هنر و معماری

برای مطاله بیشتر و درک بهتر مطلب به مجله هنر و معماری مراجعه کنید.